A Tanu’ Laamna

A Tanu’ Laamna Lesson 19

Kumpi Herod’s zi Herodias in tuiphumpa John mudah mahmah hi. Sehnel gama thuhilh kamsang pa in, na pasal Philip taisan-a agilo ahau zaw a sanggampa na tenpih pen nu leh pa mawhna ahi hi, ci ngam hi. Agilo kumpinu in John thah nadingin Herod kumpipa zat dingin khensat hi. Khatna ah, John pen thong akiat nadingin bawl hi. Tua khitciangin that in ci-in sawl a, ahih hangin Herod in nial hi. Banghang hiam cih leh John pen Pasian kamsang maan hicih thei a, mipite lungkim loh khak ding lau hi.

Atawpna ah Herodias in lampi dangkhat hong ngaihsun hi. Herod suahni pawi bawlsak iin agam sung ulian khempeuh samin, tua lai ah amel hoih atanu Salome amuhnop huai mahmah laamna namte tawh laam dingin gel hi. Herodias in Herod in zuu hong khampian leh Salome kiangah bang deih nahi hiam na deih peuhpeuh hong pia ning cingel ding hi ci-in ummawh hi.

Ama upmawh banglian-in hong piang takpi hi. Salome hong laam aman ciangin Herod in sam a, kamciam thakhat thu in pia pah hi: “Nong nget khempeuh, ka gam phel khat dongin nang kong pia ding hi” ci hi. Mark 6:23. A zahtak huai mahmah lengla te in kumpipa thusiamna pahtawina khut abet laitak un, numeinu in adeihna ngen dingin hong kisa ta hi. Tuiphumpa John lutang dalkuang sungah hong pia in ci a anget ciangin aza khempeuh in lamdang sa-in kigaih liang uh hi. Herod in zong tua ngetna pen lamdang salua mahmah hi, tua laitakin azahtak huai mahmah lengla ulian tengin abangci dawn tam maw, ci-in ngak ciat uh hi. Pia ngam kei leh ginalo akicih ding lau ahih manin utlo pipi-in va la un ci-in thupia hi. Tua ni lian mahin avanglian kamsangpa John lianbek thong sungah kingawng tan hi.

Hih banga nu leh tanu kikop-a kumpi thuneihna tawh Pasian mite akibawlsiat a khatvei na hilo hi.
1. Laisiangtho lui ah nu leh tanu kikop a, Pasian mite abawlsia dang kua te hiam?

1. Laisiangtho lui ah nu leh tanu kikop a, Pasian mite abawlsia dang kua te hiam?


Kumpi Masate 18:13. Jezebel in Topa' kamsangte a thah lai-in Topa' kamsangte mi za khat, sawmnga sawmnga-in leihawm sungah seelin, __________ an leh tui tawh ka vakna thu ka topa tungah hong kigen nailo ahi hiam?

Kumpi Nihnate 11:1. Ahaziah' nu Athaliah in a tapa a sihna a theih ciangin amah kipanin kumpi innkuan khempeuh thatsak hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Laisiangtho Lui sungah Jezebel leh atanu Athaliah te in sak leh khang Israel leh Judah kumpi gam sung tengah gamhtat takin uk uha, Pasian mite milim bia dingin zawhthawh thu tawh sawl uh hi.

2. Mangmuhna 14 sunga vantungmi nihna tangko in bang hiam?

2. Mangmuhna 14 sunga vantungmi nihna tangko in bang hiam?


Maangmuhna 14:8. Tua ciangin vantung mi a nihna in hong zui a, “A Lian __________ khuapi kicim, kicim! Amah a huk a lanna leenggahzu, mi khempeuh tungah pia-in khamsak a, gimna thuaksak hi,” a ci hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Mangmuhna 14 sungah akin mahmah thupuak thum om-a tua te Zeisu hong kumkik ma-in leitung bup azelh kul hi. Hih lesson sungah anihna thupuak en ding hihang. Pasian ii mawhsak Babylon thu om hi, ahangin Babylon in a kihhuai khamtheih lenggahzuu mipawl khempeuh dawnsak hi, ci hi. Hih lesson ah Catholic leh Protestant thu um te tungah thupuak ahihna thu ih sin suk ding hi. Hih vantungmi nihna thupuak pen eite khempeuh in ih it Zeisu kiangpan ahih lam phawk ni. Zeisu ii mungtup bel in hong gum ding leh thupha hong pia ding cih ahi hi, tua ahih manin na lungsim Ama thumaan alut nadingin hon in.

3. Mangmuhna 17 ah Pasian in Babylon koici limciing sak hiam?

3. Mangmuhna 17 ah Pasian in Babylon koici limciing sak hiam?


Maangmuhna 17:18. Na muh numei pen __________ kumpi khempeuh tungah ukna a nei khuapi ahi hi,” hong ci hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Laisiangtho sungah numei pen Pawlpi cihna ahi hi. Mangmuhna 12 sungah agen mah bangin numei siangtho pen Pasian’ pawlpi maan ahi hi. Numei hoihlo pen Laisiangtho tawh kituak lo pawlpi cihna hi. Eite in hih acim [fallen] numei in kua hicih ih telcian thei hi, bang hang hiam cih leh Mangmuhna 17:18 ii gen Mangmuhna akigelh laitakin tua numei in a uk laitak hi. Leitung ta-angthu in milim bia Rome ci a (Luke 2:1) amah in a ukna, akhuapi, leh athuneihna papal Rome [pope] ap hi.

4. Babylon pen papal Rome hicih kician-a gentheih nading Mangmuhna 17 sungah adang aom lai hiam?

4. Babylon pen papal Rome hicih kician-a gentheih nading Mangmuhna 17 sungah adang aom lai hiam?


Maangmuhna 17:3. Kha Siangtho tawh kidimin ka om a, vantung mi in gamlak mun khatah hong tun'pih hi. Tua lai-ah, a tungah min hoihlo nam __________ a dimin a kigelh ganhing a san khat tungah numei khat a tu ka mu hi. Tua ganhing in lutang sagih leh ki sawm a nei hi.

A. Numei in Pasian gensia (aneu 3).
B. Numei in adupsan leh a-ausan puan silh hi (aneu 4).
C. Numei in Nu kici hi (aneu 5).
D. Numei in apaktat tanu te nei, tua te zong akicim[fallen] mah (aneu 5).
E. Numei in misiangthote bawlsia, thatlum hi (aneu 6).
F. Numei in "mual sagihte" tungah tu hi (aneu 9).
G. Numei in "leitung kumpite" khempeuh uk hi (aneu 18).

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Genkolhna khempeuh papal Rome tawh kituak khin sitset hi. A phualpi in Rome gam sunga om—“mual sagih tunga kilam.”A-ausan [scarlet] puan pen Cardinal te puantual hi a, pope in zong vaithupi mahmah te ah adupsan [purple] silh zel hi. Roman Catholic pawlpi in, Middle Age hunlai-in leitung kumpite khempeuh uk uha, misiangthote zong ka bawlsia mah uh hi, ci uhhi. (Papacy in Pasian gensia-in khial tatak mah hi cihna Lesson 13 na enkik in). Pasian in limciinga agenkhol tawh kituak sitset hi—akicim nu ahi pawlpi pan in akicim a tanu te in langpan ahih manin Protestants kici hi. Hih Father James A. O’Brien gen phawk in: “Acianlai Nu kici Pawlpi [Mother Church] pan apusuak Catholic ahilo khempeuh in [Saturday ni ta’angin Sunday ni] tang paisuak uh hi.”1
____________
1The Faith of Millions (Huntington, IN: Our Sunday Visitor, Inc., 1974), p. 401.

5. Mangmuhna 13 leh 17 aa sapi te bangci saikak ding?

5. Mangmuhna 13 leh 17 aa sapi te bangci saikak ding?


Maangmuhna 13:1. Tua __________ tuipi sung panin ganhing khat a hong pusuak ka mu hi. Tua ganhing in ki sawm leh lutang sagih nei a, a ki sawmte tungah lukhu khat ciat om a, a lutang sagihte tungah min hoihlo khat ciat a kigelh hi.

Maangmuhna 17:3. Kha Siangtho tawh kidimin ka om a, vantung mi in gamlak mun khatah hong tun'pih hi. Tua lai-ah, a tungah min hoihlo nam tuamtuam a dimin a kigelh ganhing a san khat tungah numei khat a tu ka mu hi. Tua ganhing in lutang sagih leh ki sawm a nei hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Mangmuhna 13:1-10 sunga leh Mangmuhna 17 sunga sapi akibang ahi hi. Rome thuneihna gen nuam uh ahi hi. Mangmuhna 17 in gam ukna anei (sapi) leh atunga tuang pawlpi (numei), biakna[pawlpi] leh gamvai kikopna ding thu pulak hi. Mangmuhna 13 in zong sapi nih kipawlin biak ding hong gumgaw tang sawl ding cih gen hi. Mangmuhna 17 sungah agen mah bangin, amasa sapi in “apaktat numeinu ii nu” thuneihna tawh kibang hi. Hih thusinna in anihna sapi kua hiam cih zong hong hilh ding hi.

6. “Babylon” cih kammal koi pan hi a, akhiatna bang hiam?

6. “Babylon” cih kammal koi pan hi a, akhiatna bang hiam?


Piancilna 11:4, 6, 7, 9. Tua ciangin amaute in, “Hong pai un, leitung buppi-ah eite i __________ gawp lohna dingin ei-a' dingin khuapi khat bawlin, a dawn in vantung a ban ding tausang khat lamin, eite' minthan'na ding khat bawl ni,” ci uh hi. 6 Topa in, “En un, amaute minam khat hi uh a, amaute khempeuh in kampau khat nei uh hi. Hih pen amau' sep ding a kipatna bek ahi hi. Tu-in sep dinga amau' vaihawmte amau-a' dingin hi thei nawnlo ding hi. 7Hong pai un, amaute khatlekhat' thugen a kitheih lohna dingun eite paisukin amau' kampau va kitukalhsak ni,” a ci hi. 9Tua ahih ciangin a min Babel kici hi. Bang hang hiam cih leh Topa in tua munah leitung khempeuh' kampau kitukalhsak hi. Tua lai mun panin Topa in leitung khempeuhah amaute a thehthang hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  “Babel”leh “Babylon”cih khiatna-in “buaigawpna” cih ahi hi. Hih min pen milim bia te’n tuicin tunkhit a Babel Tausang alamhna pan vua hong piangkhia ahi hi. Tuicin in atup zawhloh ding asang mahmah-a alamh sawm uh ahi hi. Ahih hangin Pasian in kampau buaigawp sak a, a maban uh zom thei nonlo uh hi. A nungciangin milim bia leitung kumpi Babylon hong khangkhia a Pasian mite bawlsia hi. Mangmuhna sunga “Babylon” cih pen biakna maanlo kumpi gam hi a, khalam Pasian' Isreal mite ii gal cihna ahi hi.

7. Pasian in Babylon a koici dan hi ci-in gen a, Ama mite paikhia dingin sam hiam?

7. Pasian in Babylon a koici dan hi ci-in gen a, Ama mite paikhia dingin sam hiam?


Maangmuhna 18:2-4. Amah nakpi takin kiko a, “A Lian Babylon khuapi kicim, kicim! Tu-in dawite' kua suak khinta-in, kha gilote' omna suak khinta a, a kihhuai, a muhdahhuai vasa namkim in omna-in neita uh hi. * 3Bang hang hiam cih leh ama hukna __________ mi khempeuh dawnsak a, leitung kumpite tawh paktat a, ama hukna hangin leitung sumbawlte in a hauhlawh uh hi,” a ci hi. * 4Tua ciangin vantung panin aw dang khat ka za a, “Keima mite aw, a mawh gamtatna-ah kihel kha-in a gimthuakna thuakpih khading na hih manun hong paikhia un.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Pasian in Babylon a cimzo hi dawite leh khagilote inn asuak zo hi ci hi. Amawhna lianlua ahih manin kisusia ding hi ci hi. Pasian mite manlangin Babylon pan hong paikhiat kul hi, tua hi kei leh Babylon gimna daan tawh siakhawm ding uh hi.

8. Babylon in a zuu leitung mi khempeuh kham sak ahih manin Zeisu in mawhsak den hi, tua zuu in bang hiam?

8. Babylon in a zuu leitung mi khempeuh kham sak ahih manin Zeisu in mawhsak den hi, tua zuu in bang hiam?


Maangmuhna 17:4. Tua numei in puan a dupsan leh a ausan silh a, kham, suangmanpha, leh kep kibawl kizepna a __________ tawh a pumpi dimin kizem a, a paktatna hangin a kihhuai a nin mahmah nate a dimin a omna kham hai khat a tawi hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  A zuu hai in zuau bulom tawh kidim (Paunak 12:22), ahih keileh amaanlo thuhilh-in mite khalam mittaw sak hi. Hiah akhemna namte tawm gual suk leng:

A. Thukham Sawmte akim-in lenlo (lesson 6 en in)
B. Sunday ni nipi dingin bawl (lesson 14 en in)
C. Kiguuksimna, laksimna um (Lesson 3 en in)
D. Nuntaaknakha (soul) si theilo hi ci (Lesson 9 en in)
E. Hell sungah a tawntunga ka-ang (Lesson 10 en in)
F. Mawhna te mihing siampipa tung sut lai (Lesson 13 en in)
G. Tuiphum maanlo (Lesson 11 en in)
H. Kamtuam sang (Lesson 23 en in)

A dahhuai tatak thu in Babylon ii thuhilhna asan khit uh ciangin a khalam mit uh mialin Laisiangtho gen thumaan tatak telzo nonlo uh hi, bang hang hiam cih leh akhial a upna (doctrines) te un amau te khim hi.

9. Hun nunung ciangin sapi kua in panpih ding hiam?

9. Hun nunung ciangin sapi kua in panpih ding hiam?


Maangmuhna 13:11, 12. Tua ciangin leisung panin a hong pusuak ganhing adang khat ka mu hi. Tua ganhing in tuu bangin ki nih nei a, a kampau zia pen gulpi kampau tawh kibang hi. 12Tua ganhing masa a omna mahah ganhing masa' aana khempeuh zang a, a liamma a __________ tua ganhing masa pen leitung leh a tunga om mi khempeuh, aana tawh a biasak hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Kithakhauh sak in! Mangmuhna 13 sunga sapi nihna in United States of America ahi hi. Ahihna thu te lungngai leng:

A. Hong pusuahkhiat hun.
Pasian in (Mangmuhna 13:10,11) sungah hih sapi hong kahtoh sawngin amasa sapi sidek takin liamma nei ding hi ci hi. United State of America hong kahtoh hun pen papacy [pope] thuneihna abei hun, kum 1260 acin, 179 8 kum ahi hi. 1776 kum in America in suahtakna ngah hi. 178 7 kum ciangin constitution kipsakna nei, 179 1 teh the bill of rights kikipsak, 179 8 kum ciangin leitung gam thahat khat iin kiciamteh hi.

B. Leisung pan in hong pusuak hi.
Ih sinsa mah bangin, tui sung pan hong pusuak kumpigamte (sapi te) cih pen mi tam namun agen nuam hi a (Mangmuhna 17:15 ) , leisung pan cih tawh kilehbulh hi. U nited States pen mi tawm, mi kithengthahna pan a hong piangkhia ahih manin hih thu tawh kituak linlian hi

C. Tuuno bangin kii nih nei hi.
Genkholhna ah tuuno pen Zeisu limla hi a, kii in thuneihna limla ahi hi. Kii gol nih te in Protestant thumungpi ahi America kiphuhna—gamvai leh biakna suahtaakna lim ahi hi. Gam phutcil te in Europe gam panin biakna leh gamvai bawlsiatna pan suahtaakna dingin ataikhia uh ahi hi. Tua manin amaute in gamvai leh biakna suahtaakna na bulphuh uh hi—“kumpi omlo gam ki-ukna leh Pope omlo biakna.”

10. Genkholhna tungtawnin, America ah nasiatak a kikhelna bang hong piang ding hiam?

10. Genkholhna tungtawnin, America ah nasiatak a kikhelna bang hong piang ding hiam?


Maangmuhna 13:11. Tua ciangin leisung panin a hong pusuak ganhing __________ khat ka mu hi. Tua ganhing in tuu bangin ki nih nei a, a kampau zia pen gulpi kampau tawh kibang hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Gulpi banga kampau cih pen United States in Satan huzapna tawh gam phutcil Protestant te' bulphuh pawlpi leh gamvai kigawmlo ding cih thu hong lumlet ding uha, biakna thukham hong bawl ding uh hi. Ut leh utloh thu hilo in amau deih banga bia dingin hong gumgaw sawl ding uh hi. Amang nuam lo te vanzuak vanleina tawh gawt ding uha (aneu 16, 17) atawpna ah that ding uh hi (aneu 15).

11. Hun beikuan ah, thunei thum kipawl a Pasian mite ado ding kua teng hiam?

11. Hun beikuan ah, thunei thum kipawl a Pasian mite ado ding kua teng hiam?


Maangmuhna 16:13. Tua ciangin gulpi kamsung, ganhing kamsung, leh a manlo kamsangpa' kamsung panin __________ tawh a kibang kha gilo thum a hong pusuak ka mu hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Gulpi in Satan hi a (Mangmuhna 12:9), milim biate khutzat-a nei-in nasem hi. Mangmuhna 13:1-10 sunga sapi pen papacy ahi hi. Kamsang maanlo Mangmuhna 16 sunga acih pen thu-um akici America aom Protestant te hi a, Mangmuhna 13:11-17 sunga kii nih nei tuuno tawh kibang anung cianga gulpi banga kampau acih pen tawh kibang hi. Hih in vangliatna anei “nalamdang lianpi” leh “ganhing masa omna-ah nalamdang bawltheihna ding thu ngah ahih manin a nalamdang bawlna tawh leitungah a om mi khempeuh khem hi...” Mangmuhna 13:13,14. (Mangmuhna 19:20 sunga kamsang maanlo thu agenna tawh na saikak khawm in.)

12. Hih akibang hetlo kipawlna [thum] te hong kipumkhat takpi mah diam?

12. Hih akibang hetlo kipawlna [thum] te hong kipumkhat takpi mah diam?


Maangmuhna 16:14. __________ pen dawite' kha hi a, na lamdang a bawl uh hi. A Vanglian Pasian' Ni hong tun' ciangin gal a do dingin leitung gam khempeuhah a om kumpite a kaikhawm dingin a kuankhia uh hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  He! “Pasian in hong kipumkhat ding uh ci hi. Phawk dingah Pasian mite do-in khemna nasepna ah amau te hong kithukhat ding uh hi. “Avanglian Pasian galdona ni lianpi” cih in gulpi in numei suan te tawh kido cih (Mangmuhna 12:17) sunga kigen tawh thupiang akibang hi.

13. Hih hun beikuan ah akipawlkhop theih nadingun bang lampi hong zang ding uh hiam?

13. Hih hun beikuan ah akipawlkhop theih nadingun bang lampi hong zang ding uh hiam?


Maangmuhna 16:14. Tuate pen dawite' kha hi a, na lamdang a bawl uh hi. A Vanglian Pasian' Ni hong tun' ciangin gal a do dingin leitung gam khempeuhah a om kumpite a kaikhawm dingin a kuankhia uh hi.

Maangmuhna 13:13, 14. Tua ganhing nihna in na lamdang __________ bawl a, mi khempeuhte' muhin van panin leitungah meikuang nangawn a kiasak thei hi. 14Ganhing masa omna-ah na lamdang bawltheihna ding thu ngah ahih manin a na lamdang bawlna tawh leitungah a om mi khempeuh khem a, namsau tawh a si ding zahin a kisat liamsa hinapi a nungta lai ganhing pahtawina ding milim khat a bawlna dingun a gen hi.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Hih hun bei kuan-a kipawlkhop nadingin dawigilo te huhna tawh nalamdang lianpipi bawlin, leitung bup phial khemin ngah ding uh hi (Mangmuhna 13:3). Mangmuhna 18:23 in, “Nang bumna in leitung minam khempeuh lam pialsak khin hi,” ci hi.

14. Hun beikuan ah Pasian mite khemna ah apuk loh nadingun bangin dal ding hiam?

14. Hun beikuan ah Pasian mite khemna ah apuk loh nadingun bangin dal ding hiam?


Isaiah 8:20. Tua ciangin note in, “ Topa in note hong hilh __________ ngai un. Aisante' thu ngai kei un. Amaute' hong gen __________ a kiman'na omlo hi,” ci-in dawng un.

Dawnna:  ____________________

Phawk Ding:

  Pasian mite in Laisiangtho tawh na khempeuh sittel ding uh hi. Amaute in nalamdang te leh thu kihilhna te dawimangpa kiang pan maw Pasian kiang pan cih sittel sitset ding uh ahih manin kikhem zolo ding uh hi.

15. Tuni-in Pasian in Ami te amuanhuai abaanglai Ama pawlpi ah Babylon pan a taikhia dingin hong sam hi. Babylon ah na omlai uh leh ama mawhna ah kidiahin ama thuak gimna na thuak ding uh hi, ci hi. Noah hunlai-in Pasian in a suahtaakna ding vua agelsak tembaw sungah mihing giat bek lut a, adang teng khempeuh si uh hi. Tuni-in Pasian in suahtaakna tembaw mah bangin abaanglai Ama pawlpi hong phut a, mi awn tampi lut khinta hi. Zeisu in “Nang leh na innkuanpih te tembaw sungah hong pai un” (Piancil 7:1) ci hi. Tuni-a Topa hong sapna, “Awleh” na ci ding hiam?”

15. Tuni-in Pasian in Ami te amuanhuai abaanglai Ama pawlpi ah Babylon pan a taikhia dingin hong sam hi. Babylon ah na omlai uh leh ama mawhna ah kidiahin ama thuak gimna na thuak ding uh hi, ci hi. Noah hunlai-in Pasian in a suahtaakna ding vua agelsak tembaw sungah mihing giat bek lut a, adang teng khempeuh si uh hi. Tuni-in Pasian in suahtaakna tembaw mah bangin abaanglai Ama pawlpi hong phut a, mi awn tampi lut khinta hi. Zeisu in “Nang leh na innkuanpih te tembaw sungah hong pai un” (Piancil 7:1) ci hi. Tuni-a Topa hong sapna, “Awleh” na ci ding hiam?”




Dawnna:  ____________________


Hilhcianna

USA leh Rome Bangzahta iin Thahat Hiam?
Mangmuhna 13 sungah agen mah bangin, hun beikuan ciangin papacy leh United State hong kikopin leitung bup in sapi abiak nadingin hong bawl ding uh hi. Hih bang asem zo dingin acingtaak mah uh hiam?

Tu-in leitungah papacy in biakna—gamvai ah a thahat pen hong hita hi. Leitung gam khempeuh phial in Vatican ah pailai mi leh pailai zuum nei kim phial uh hi. Gam khempeuh in zahtaak mahmah uha muak ciat uh hi. Former U.S.S.R. leader Mikhail Gorbachev genna ah, “Europe Nisuahna lam gamte ah tu sawnga thupiang te khempeuh leh leitunga ama kihelna gamvai akipan vai thupi khempeuh ah Pope hanciamna lo-in bangmah piang theilo ding hi.”1 Kumza khat bei ma-in leitunga biakna khempeuh kigawmkhawm-a papacy makaihna nuai ah aom theihna dinga angimna atangtun theihna dingin pope in leitung mun tuamtuam ah vial 50 val bang zin khinta hi.

Tu-in America pen gal lam thahat pen leh huzap anei pen gam hi a, “Leitungah a thahat penpen gam [America] mah hilai hi.”2 “Leitung bupa piang vai thupi khempeuh America ii thuneihna tawh kikhensat ding hi.”3 Laisiangtho genkholhna in United State of America leh papacy khut hong kilen ding ci-a kitel tak a agenkholh tu-in leitung thupiang te in kipanpan khinta hicih kitel takin hong lak hi.
_______________
1 Toronto Star, March 9, 1992, p. A-1.
2 “The UN Obsession,” Time, May 9, 1994, p. 86.
3 Jim Hoaglad, “Of Heroes ...,” The Washington Post, August 21, 1991, p. A-23.